Giới thiệu
Cần nghĩ đến và nghi ngờ ngộ độc khi không giải thích được bệnh ở một đứa trẻ hoàn toàn khỏe mạnh trước đó. Ngoài ra, cũng lưu ý rằng các loại thuốc cổ truyền cũng có thể là nguồn gốc gây ngộ độc. Ngộ độc một số chất cụ thể sẽ có hướng chẩn đoán và xử lý đặc biệt, xem thêm bài 1“Một số ngộ độc đặc biệt ở trẻ em”. Nội dung bài này nói về tổng quan chẩn đoán và xử trí ngộ độc ở trẻ em.
Chẩn đoán và nhập viện
Chẩn đoán dựa vào bệnh sử, khám lâm sàng và các kết quả cận lâm sàng phù hợp:
- Các thông tin chi tiết về loại độc chất, lượng độc chất và thời gian tiếp xúc với độc chất. Tìm cách xác định các độc chất liên quan và hỏi xin vỏ chai thuốc. Hãy kiểm tra để chắc chắn rằng không còn đứa trẻ nào khác bị ngộ độc. Triệu chứng ngộ độc rất đa dạng tùy thuộc vào loại độc chất đã tiếp xúc.
- Tìm vết bỏng bên trong hay xung quanh miệng hoặc tiếng thở rít thanh quản (tổn thương đường hô hấp trên hay thanh quản) là dấu hiệu gợi ý ngộ độc các chất ăn mòn.
Cho nhập viện tất cả những đứa trẻ tự tử bằng uống sắt, thuốc trừ sâu, thuốc paracetamol hoặc aspirin, thuốc ngủ, thuốc chống trầm cảm và cả những đứa trẻ bị đầu độc từ một đứa trẻ khác hoặc người lớn.
Những đứa trẻ ngộ độc chất ăn mòn hay các sản phẩm từ xăng dầu cần được theo dõi ít nhất 6 giờ tại bệnh viện. Chất ăn mòn có thể gây bỏng thực quản mà chưa biểu hiện triệu chứng sớm ngay lập tức, và nếu hít sặc sản phẩm xăng dầu có thể gây phù phổi sau vài giờ.
Xử trí độc chất qua đường uống
Tất cả những đứa trẻ bị ngộ độc cần được đánh giá nhanh các dấu hiệu cấp cứu (đường thở, thông khí, tuần hoàn và tri giác) bởi vì một số độc chất gây ức chế hô hấp, sốc hoặc hôn mê. Độc chất gây ngộ độc do uống phải được lấy ra khỏi dạ dày.
Loại bỏ độc chất khỏi dạ dày hiệu quả nhất trong 1 giờ đầu sau uống. Sau 1 giờ, thường ít hiệu quả trừ những độc chất nằm lâu trong dạ dày hay những bệnh nhân hôn mê sâu. Chỉ định loại bỏ độc chất khỏi dạ dày phải cân nhắc dựa trên lợi ích và nguy cơ của từng phương pháp. Loại bỏ độc chất khỏi dạ dày không đảm bảo loại bỏ toàn bộ độc chất, vì vậy đứa trẻ vẫn có thể gặp nguy hiểm.
Chống chỉ định loại bỏ độc chất khỏi dạ dày:
- Hôn mê chưa được bảo vệ đường thở, trừ trường hợp đã đặt nội khí quản có bóng chèn.
- Ngộ độc chất ăn mòn hay sản phẩm xăng dầu.
Kiểm tra các dấu hiệu cấp cứu và dấu hiệu hạ đường huyết; Nếu không thể thử đường huyết ở một đứa trẻ có rối loạn tri giác thì điều trị như hạ đường huyết.
Xác định loại độc chất và loại bỏ độc chất ra khỏi cơ thể càng sớm càng tốt. Điều trị có hiệu quả nhất khi độc chất được loại khỏi cơ thể nhanh nhất có thể sau ngộ độc, tốt nhất là trong vòng 1 giờ đầu tiên.
- Nếu trẻ nuốt phải dầu hỏa, xăng dầu hoặc các sản phẩm xăng dầu (lưu ý nhất là thuốc trừ sâu trong xăng dầu) hoặc nếu miệng và hầu họng của trẻ bị bỏng (ví dụ do thuốc tẩy và chất làm sạch nhà vệ sinh hoặc dung môi acid) thì không kích thích trẻ nôn ra mà phải cho uống nước hoặc sữa. Gọi bác sĩ gây mê hồi sức để đánh giá đường thở.
- Nếu trẻ nuốt phải độc chất khác cũng không bao giờ dùng muối gây nôn vì có thể gây tử vong.
Dùng than hoạt tính qua đường miệng hoặc ống thông mũi dạ dày và không dùng chất gây nôn. Nếu dùng ống thông mũi dạ dày, phải kiểm tra cẩn thận ống thông vào đến dạ dày và không vào đường thở hoặc phổi.
- Trộn than hoạt tính với nước theo tỉ lệ 1/8-1/10, ví dụ 5 g than hoạt tính trong 40 ml nước.
- Có thể cho toàn bộ lượng than hoạt trong một lần; nếu trẻ dung nạp kém nên chia nhỏ liều than hoạt.
Nếu không có sẵn than hoạt thì dùng chất gây nôn nếu trẻ tỉnh táo, chất gây nôn Ipecacuanha . Lưu ý, Ipecacuanha có thể gây nôn dai dẳng, buồn ngủ và ngủ lịm, dễ gây nhầm lẫn trong chẩn đoán ngộ độc. Không sử dụng phương pháp gây nôn nếu ngộ độc chất ăn mòn hoặc sản phẩm xăng dầu.
Thủ thuật rửa dạ dày
Tiến hành rửa dạ dày khi:
- Nhân viên y tế có kinh nghiệm rửa dạ dày.
- Ngộ độc trong giờ đầu tiên.
- Độc chất đe dọa tính mạng và không ngộ độc các chất ăn mòn hoặc sản phẩm xăng dầu.
Tiến hành
- Chuẩn bị sẵn máy hút để phòng khi trẻ nôn.
- Đặt trẻ nằm nghiêng trái đầu thấp.
- Đo chiều dài của ống thông mũi dạ dày. Chọn ống lớn 24-28F qua đường miệng vào dạ dày, bởi vì ống thông mũi dạ dày nhỏ không đủ để cho các viên thuốc vượt qua.
- Đảm bảo ống nằm trong dạ dày.
- Tiến hành rửa với 10 ml/kg dung dịch natri clorua 0,9%. Thể tích nước đưa vào phải xấp xỉ thể tích nước lấy ra. Rửa thật sạch cho đến khi nước trong, không mùi.
Những điều cần lưu ý:
- Đặt nội khí quản có thể được chỉ định để tránh nguy cơ hít sặc.
- Dùng chất đối kháng đặc hiệu khi có chỉ định.
- Đặt đứa trẻ hôn mê ở tư thế an toàn.
- Cung cấp điều trị nâng đỡ cho trẻ.
- Đứa trẻ cần được giữ lại bệnh viện theo dõi ít nhất từ 4-24 giờ tùy thuộc vào loại độc chất.
- Xem xét chuyển trẻ đến bệnh viện tuyến trên khi thích hợp và đảm bảo chuyển viện an toàn nếu trẻ hôn mê hoặc rối loạn tri giác nặng hơn, trẻ có bỏng miệng và hầu họng, trẻ suy hô hấp nặng, trẻ tím tái hoặc suy tim.
Xử trí độc chất qua da và mắt
Khi trẻ ngộ độc chất qua da và mắt, điều quan trọng là loại bỏ độc chất ra khỏi da và mắt.
Loại bỏ độc chất khỏi da:
- Cởi tất cả quần áo và vật dụng cá nhân, rửa sạch vùng da tiếp xúc độc chất với nhiều nước ấm. Rửa bằng xà phòng với nhiều nước khi độc chất chứa dầu. Nhân viên y tế mang găng và áo choàng để tự bảo vệ mình không nhiễm độc chất.
- Quần áo và vật dụng cá nhân nhiễm độc chất nên được lưu trữ một cách an toàn trong một túi nhựa trong suốt, niêm phong nếu cần, để làm sạch hoặc hủy bỏ.
Loại bỏ độc chất khỏi mắt:
- Rửa mắt từ 10-15 phút dưới vòi nước sạch hoặc nước muối sinh lý, cẩn thận không để nước chảy vào con mắt còn lại nếu trẻ nằm nghiêng bên, cho nước chảy vào từ khóe mắt trong và chảy ra khóe mắt ngoài. Dùng thuốc nhỏ mắt gây tê sẽ giúp rửa mắt dễ hơn. Lộn ngược mí mắt và đảm bảo tất cả các bề mặt được rửa sạch.
- Nếu có điều kiện, mắt cần được quan sát kỹ bằng nhuộm fluorescein để tìm tổn thương giác mạc.
- Nếu có tổn thương kết mạc hoặc giác mạc, trẻ cần được khám nhãn khoa gấp.
Xử trí độc chất qua đường hít
Khi trẻ ngộ độc chất qua đường hít, cần:
- Mang trẻ ra khỏi khu vực ngộ độc.
- Gọi cấp cứu ngay lập tức.
- Cung cấp oxy nếu trẻ bị suy hô hấp, tím tái, hay độ bão hòa oxy ≤ 90%.
- Hít phải khí độc có thể gây phù nề và tắc nghẽn đường hô hấp trên, co thắt phế quản, viêm phổi muộn. Đặt nội khí quản, thuốc dãn phế quản và thông khí hỗ trợ có thể cần thiết.
Phòng ngừa ngộ độc
Hướng dẫn cha mẹ giữ thuốc và độc chất trong chai lọ phù hợp và để xa tầm tay trẻ em.
Hướng dẫn cha mẹ cách sơ cứu ban đầu nếu ngộ độc xảy ra lần nữa.
- Không gây nôn nếu (1) đứa trẻ uống phải dầu hỏa, xăng hoặc sản phẩm xăng dầu, hoặc (2) miệng và hầu họng của trẻ đã bị bỏng, hoặc (3) trẻ lơ mơ.
- Nếu trẻ uống phải chất tẩy rửa hoặc chất ăn mòn khác, cho trẻ uống sữa hoặc nước càng sớm càng tốt.
- Đưa trẻ đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt, cùng với thông tin về các chất có liên quan, ví dụ lọ chứa, nhãn hiệu, viên thuốc, và thực vật có độc.